ژئوشیمی رسوبی

"""برای سفارش و خرید از قسمت تماس با ما  (انتهای صفحه) با انتشارات تماس حاصل فرمایید"""

پيش‌نوشتار و سپاسگزاري

در زمينه ژئوشيمي سنگ‌هاي رسوبي به‌ويژه سنگ‌هاي كربناته در چند دهه گذشته پيشرفت‌هاي قابل توجهي حاصل شده است. در گذشته عقيده بر اين بوده است كه كربنات‌ها عمدتاً در محيط‌هاي حاره‌اي (tropical) تشكيل مي‌شده‌اند، اما در سال‌هاي اخير رسوبات كربناته با گسترش فوق‌العاده‌اي در مناطق معتدله (temperate) امروزي يافت شده است. كربنات‌هاي مناطق معتدله امروزي تقريباً داراي همان گسترش كربنات‌هاي حاره‌اي هستند و لذا مطالعه آنها به‌ويژه از نظر ژئوشيميايي براي تفكيك كربنات‌هاي مناطق حاره‌اي و معتدله قديمه بسيار با ارزش است. مطالعات اخير نشان داده است كه كربنات‌هاي قطبي(polar) نيز هم در نيمكره شمالي (كانادا، اسكاتلند، ايرلند ونروژ) و هم در نيمكره جنوبي (Antarctica) داراي گسترش قابل ملاحظه‌اي هستند. لذا در اين نوشتار سعي شده است كه خلاصه‌اي از ويژگي‌هاي ژئوشيميايي رسوبات كربناته مناطق حاره‌اي (نظير خليج فارس، تختگاه بزرگ باهاما، ريف‌هاي سدي بزرگ استراليا و شارك‌‌بي، Shark Bay، در استراليا)، مناطق معتدله (نظير كربنات‌هاي واقع در جنوب استراليا و زلاندنو) و قطبي عهد‌ حاضر ارائه گردد. از آن‌جايي‌ كه آب و هوا و تركيب شيميايي اقيانوس‌ها از عوامل اصلي كنترل كننده نوع كربنات‌ها است، مطالعه دقيق كربنات‌هاي عهد حاضر مي‌تواند به شناخت بهتر آب و هواي قديمه (Paleoclimates)، محيط‌هاي رسوبي و دياژنتيكي منجر گرديده كه اين خود در اكتشاف منابع طبيعي كمك بسزايي خواهد نمود. آمار و ارقام نشان مي‌دهد كه سنگ‌هاي كربناته نيمي از ذخائر نفت و گاز، مقادير قابل توجهي نهشته‌هاي كانساري، و مقادير عظيمي از آب‌هاي زيرزميني را در خود جاي داده‌اند. بنابراين سنگ‌هاي كربناته از نظر اقتصادي از مهم‌ترين نوع سنگ‌ها بوده و لذا مطالعات اكتشافي بستگي به درك و فهم ما از نحوه تشكيل و چگونگي تأثير فرآيندهاي دياژنتيكي بر روي اين سنگ‌ها دارد.

در اين كتاب ابتدا خصوصيات ژئوشيميايي سنگ‌هاي سيليسي- آواري و تفكيك آنها از نظر موقعيت تكتونيكي و سپس ژئوشيمي كربنات‌هاي عهد حاضر (مناطق حاره‌اي، معتدله و قطبي) و در نهايت ويژگي‌ سنگ‌هاي كربناته قديمه (از نظر تركيب مينرالوژي اوليه، نقش فرآيندهاي دياژنتيكي و غيره) مورد بحث و بررسي قرار گرفته است. در مورد منشأ و خصوصيات ژئوشيميايي دولوميت‌هاي عهد حاضر و قديمه‌اي كه در شرايط فيزيكوشيميايي متفاوتي تشكيل گرديده‌اند مطالبي بيان شده است. نمودارهايي براي تعيين دما و شوري (salinity) سيالات دولوميت ساز و تفكيك دولوميت‌هاي اوليه از ثانويه (replacement)، تشخيص دولوميت‌هاي تدفيني (burial)، هيدروترمالي(hydrothermal) و دولوميت‌هاي آب سرد (cold water dolomite) نيز ارائه گرديده است.

در اين نوشتار فصل‌هايي به دگرساني هيدروترمالي و منشأ سيالات كانسار ساز و نيز استفاده از اطلاعات ژئوشيميايي در رديابي كانسارهاي فلزي اختصاص داده شده است.

در نهايت در مورد توزيع، روش‌هاي تجزيه‌اي، كاربرد و روند ايزوتوپ‌هاي استرانسيوم، سولفور و اكسيژن و كربن در فانروزوئيك مطالب جامعي ارائه شده‌ است.

نگارنده اميدوار است كه اين مختصر نوشتار بتواند براي دانشجويان دوره‌هاي كارشناسي، كارشناسي ارشد و دكترا و ساير محققين علوم زمين مورد استفاده قرار گيرد. در اين‌جا لازم مي‌دانم از زحمات سركار خانم مريم ميرشاهاني دانشجوي دوره دكترا كه در بازنويسي و تصحيح اين كتاب همكاري صميمانه‌اي داشته‌اند سپاسگزاري نمايم. از سركار خانم مهندس كيميا عجايبي دانشجوي دوره دكترا به‌خاطر اسكن كردن اشكال و طراحي جلد و آقايان مهندس فريد تژه و به‌ويژه محسن ايرانمنش كه در تايپ، صفحه‌آرايي و ويرايش فني اين اثر زحمات زيادي را متقبل شده‌اند سپاسگزارم. از مركز پژوهشي زمين‌شناسي پارس (آرين‌زمين) و انتشارات آرين‌زمين و همچنين آقاي مهندس محمدباقر اكبري مدير تدوين و ساير همكاران آن مركز تشكر و قدرداني مي‌نمايم.

در اينجا از دانشجويان و پژوهشگران عزيز تقاضا دارم كه نقطه‌نظرات سازنده خود را به‌اطلاع اينجانب برسانند تا نواقص موجود در آينده برطرف گردد.

در پايان، اين كتاب را كه حاصل سال‌ها تجربه در امر تحقيق و تدريس است را به همسر مهربانم سركار خانم دكتر زهرا زرگراميني و دو فرزند نازنينم مهسا و گلسا به‌پاس قدرشناسي تقديم مي‌نمايم. بدون شك اگر تشويق و حمايت اين عزيزان نبود اين اثر به اتمام نمي‌رسيد.

 محمد‌حسين آدابي

         دانشيار دانشكده علوم زمين

دانشگاه شهيدبهشتي

    آذرماه 1383